Εισήγηση της Αθανασίας Νούνη (νοσηλεύτρια στο Ιπποκράτειο) στην e-εκδήλωση για τη Διεθνή Μέρα της Γυναίκας που διοργάνωσε ο Βίος Coop στις 10 Μάρτη 2021.
Πολλές από τις δουλειές χαρακτηρίστηκαν ως εξαιρετικά σημαντικές κατά την περίοδο της πανδημίας. Εργασίες που έπρεπε αναγκαστικά να βγουν μπροστά, έτσι ώστε ουσιαστικά να μπορεί ο κόσμος να συνεχίσει κάπως ομαλά. Και πρώτοι και καλύτεροι οι εργαζόμενοι/ες στην υγεία, σήκωσαν κατά βάση, μαζί με κάποιες ακόμη θέσεις, όπως αυτή του διανομέα, των ταμίων στα καταστήματα τροφίμων, το βάρος της πανδημίας. Πολλές από αυτές τις εργασίες, λοιπόν, κυριαρχούνται από τις γυναίκες. Τον περασμένο Μάρτιο, ο γνωστός σκιτσογράφος Mίλο Μανάρα δημιούργησε ένα σκίτσο προκειμένου να τιμήσει το νοσηλευτικό προσωπικό της χώρας του. Στο σκίτσο απεικονίζεται μια επαγγελματίας στον χώρο της υγείας, η οποία ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον κορονοϊό, ο οποίος φαίνεται να έχει τεράστιο μέγεθος. Μάλιστα, μπορούμε να φανταστούμε από την εικόνα πως ο ιός έρχεται κατά πάνω της. Γιατρός ή νοσηλεύτρια, δεν έχει σημασία. Είναι τυχαία η επιλογή μιας γυναίκας που στέκεται με δυναμισμό απέναντι σε έναν μεγάλο κίνδυνο; Αν το σκεφτούμε λίγο καλύτερα, η επιλογή αυτή δεν μοιάζει καθόλου τυχαία.
Ξεκινώντας από το υγειονομικό προσωπικό, κυριολεκτικά η πρώτη γραμμή άμυνας στον πόλεμο της πανδημίας, τα ποσοστά των γυναικών είναι πολύ μεγαλύτερα. Και των νοσηλευτριών ακόμη μεγαλύτερα από των νοσηλευτών. Ενδεικτικά, στις περιοχές της Αμερικής το 86% του νοσηλευτικού προσωπικού είναι γυναίκες, ενώ το ίδιο ποσοστό στην Ευρώπη είναι 84%. Σε μελέτη και σε δειγματοληπτικό έλεγχο σε 25 νοσοκομεία στην Ελλάδα έδειξε ότι οι γυναίκες νοσηλεύτριες υπερτερούν αριθμητικά έναντι των ανδρών (83,6% και 16,4% αντίστοιχα).
Το να είσαι νοσηλεύτρια, σημαίνει ότι πρέπει να προσαρμόζεσαι στα δύσκολα ωράρια, ακόμη και στις βραδινές βάρδιες. Η Γυναίκα στην εποχή μας και δεδομένου της οικονομικής κρίσης η οποία μαστίζει τη χώρα μας, έχει κληθεί να ανταποκριθεί ταυτόχρονα σε πολλαπλούς ρόλους: της συζύγου, της μητέρας και της εργαζόμενης, το αποτέλεσμα δεν την δικαιώνει σε όλες τις περιπτώσεις. Η φυσική της απουσία από τις καθημερινές δραστηριότητες και την ανατροφή των παιδιών δημιουργεί στην εργαζόμενη μητέρα ένα ενοχικό αίσθημα μη ανταπόκρισης στον κύριο ρόλο της, τον ρόλο της μητέρας. Στη διάρκεια του δεύτερου κύματος της πανδημίας – Νοέμβριο, Δεκέμβριο του 2020 – που δεν θα το ξεχάσουμε στη Θεσσαλονίκη ποτέ, ο ρόλος της ήταν ακόμη δυσκολότερος. Πέρα από την ανείπωτη κούραση,την εργασία χωρίς ρεπό και τα διπλά ωράρια (πρωί και νύχτα και ξανά νύχτα) πολλές δεν έβλεπαν καν τα παιδιά τους ή φοβόταν να τα αγκαλιάσουν για να μη μεταφέρουν σ’ αυτά τον ιό.
Μαγική συνταγή για να επιτύχει μία γυναίκα τον συνδυασμό των ρόλων σύζυγος-μητέρα-εργαζόμενη φυσικά δεν υπάρχει. Για την κάθε μία η προσωπική «Ιθάκη» μπορεί να είναι η επαγγελματική καταξίωση, η ακαδημαϊκή αναγνώριση, η οικογενειακή ευτυχία. Ή πάλι κάποια ή και όλα αυτά μαζί. Εάν πρέπει να ορίσω την ευτυχία, αυτή για μένα είναι ο ισορροπημένος συνδυασμός όλων όσων συγκροτούν το προφίλ της σύγχρονης γυναίκας. Έχουμε κάνει άλματα ως κοινωνία και ως γυναίκες. Έχουμε καταρρίψει στερεότυπα. Έχουμε αφήσει πίσω μας προκαταλήψεις και είμαστε έτοιμες να προχωρήσουμε ακόμα πιο μπροστά. Αλλά ας σταματήσουμε για μία στιγμή, ας πάρουμε μία βαθιά ανάσα για να κοιτάξουμε προσεκτικά πίσω. Να δούμε από πού έχουμε ξεκινήσει. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε πόσο μακριά έχουμε φθάσει, όλα όσα έχουμε πετύχει και να αντλήσουμε δύναμη για να συνεχίσουμε. Όχι με έμφαση στην ατομική επίδοση αλλά την ομάδα, με συνεργατικό πνεύμα και ομαδικότητα.
Οι Γυναίκες μπορούν πλέον και συμμετέχουν σε διοικητικά συμβούλια, ανεβαίνουν την κλίμακα της διοικητικής ιεραρχίας και καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις. Η αλήθεια όμως είναι εν μέρει διαφορετική. Τα στοιχεία από την Ευρώπη δείχνουν πως παρά το ότι οι γυναίκες ανώτερα στελέχη αποδίδουν περισσότερο, δεν επιλέγονται σε κομβικές θέσεις. Όλα αυτά σε Ευρωπαϊκό έδαφος και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στον υπόλοιπο κόσμο ας μην το σχολιάσουμε καλύτερα. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς. Σίγουρα όμως, μόλις η πανδημία τελειώσει, δεν μπορούμε να γυρίσουμε στο προηγούμενο status quo. Στη χάραξη στρατηγικών και πολιτικών υγείας οι νοσηλεύτριες (και επιμένω στο θηλυκό) πρέπει να έχουν λόγο και θέση ως ισότιμοι συνεργάτες, σύμφωνα με τον θεσμικό και επιστημονικό τους ρόλο.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ στη σεξουαλική παρενόχληση των νοσηλευτριών και κατ’ επέκταση των γυναικών στους χώρους υγείας. Και είναι πολύ θετικό που αρχίσαμε να μιλάμε γενικότερα για το φαινόμενο. Τον Οκτώβρη του 2020 ξεκίνησε μια έρευνα που ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο αυτού του έτους και συμμετείχαν πάνω από 1200 νοσηλεύτριες (είναι η πρώτη που διεξάγεται στην Ελλάδα και αναδεικνύει την έκταση του φαινομένου της οργανωσιακής σιωπής στους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας). Κατέδειξε λοιπόν, ότι και στις υπηρεσίες υγείας το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης ανθεί. Σίγουρα η κατάσταση τη δεκαετία του 90, όταν διορίστηκα, ήταν χειρότερη αλλά δεν έχουμε στοιχεία. Εμπειρικά μόνο μπορώ να το πω μετά από πολλά χρόνια εργασίας. Σύμφωνα με την έρευνα περισσότερες από τις μισές νοσηλεύτριες έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής. Οι σεξιστικές συμπεριφορές είναι η πιο συχνή μορφή παρενόχλησης αλλά 14% αφορά πράξεις σεξουαλικού εξαναγκασμού. Το 60% των παραβατών είχαν ανώτερη υπηρεσιακή θέση σε σχέση με το θύμα. Σημαντικό είναι πως από τα θύματα, μόλις το 10% ανέφερε το περιστατικό στα αρμόδια όργανα του νοσοκομείου. Σημαντικό γεγονός, επίσης, είναι ότι στις περιπτώσεις των νοσηλευτριών που κατήγγειλαν το περιστατικό, στη συντριπτική πλειονότητα δεν διεξήχθη εσωτερική έρευνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ότι οι περισσότερες νοσηλεύτριες που μίλησαν, δεν είχαν την απαιτούμενη υποστήριξη από συναδέλφους, προϊσταμένους και στελέχη του νοσοκομείου. Οι λόγοι για τους οποίους τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης δεν καταγγέλλουν το περιστατικό, είναι κυρίως λόγω της πεποίθησης ότι καμία δράση δεν θα αναληφθεί κατά του θύτη, του φόβου ότι θα κατηγορηθεί αρνητικά από συναδέλφους, της έλλειψης εμπιστευτικότητας και διαφάνειας στις διαδικασίες του νοσοκομείου, εξαιτίας της έλλειψης υποστήριξης από τη διοίκηση, του φόβου αντεκδίκησης από τον θύτη, ενώ ένα μικρό ποσοστό δε μιλά για να μη χαλάσει τις σχέσεις του με ιεραρχικά ανώτερους.
Τα παραπάνω δείχνουν την αναγκαιότητα λήψης μέτρων για τη μείωση της συχνότητας του φαινομένου. Απαραίτητη είναι η συλλογική προσέγγιση με τη συμμετοχή όλων των φορέων στον χώρο της Υγείας, όπως συνδικαλιστικών οργανώσεων, συλλόγων εργαζομένων, εκπροσώπων του υπουργείου.
Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς.
______________________________
Ολόκληρη την εκδήλωση μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο κανάλι μας στο ΥouTube.